Historia parafii

Osiek należy do najstarszych miejscowości o charakterze obronnym na Pomorzu Nadwiślańskim1. Z dokumentu Dagome iudex (ok. 992 r.) wiadomo, że wchodziło ono w skład państwa Mieszka I. Chrześcijaństwo docierało na Pomorze Wschodnie zapewne w X-XI wieku Może nawet św. Wojciech je głosił? Według jednej z hipotez, wysuniętej przez ks. Kamila Kantaka, a rozbudowanej przez Stanisława Mielczarskiego, św. Wojciech szedł do Gdańska i Prus przez Pomorze, od Wyszogrodu (Fordon) przez Świecie, Jeżewo, Osiek, Skórcz, Grabowo, Bobowo, Gorzędziej lub Starogard, czyli „szlakiem bursztynowym”, nazywanym także via mercatorum lub „Drogą Królewską”2 . Hipotezę tę zdają się potwierdzać stare podania, legendy i tytuły kościołów (Bobowo, Gorzędziej). Po chrzcie Mieszka wiara Chrystusowa szerzyła się najpierw po grodach, a takim był Osiek, jak poświadcza nazwa i późniejszy zamek krzyżacki3.

 

Przez wieki Osiek, wraz parafą w Skórczu, należał do diecezji włocławskiej (w Archidiakonacie Pomorskim). Przynależność diecezjalną zmienił dopiero w XIX w. W latach 1818-1821 była tu tymczasowa jednostka administracji kościelnej, zwana Wikariatem Apostolskim. Mocą bulli pap. Piusa VII De salute animarum z 16 lipca 1821 r. tereny Archidiakonatu Pomorskiego włączono do zreorganizowanej (powiększonej) diecezji chełmińskiej, ze stolicą w Pelplinie. Stan ten przetrwał do 25 marca 1992 r., kiedy utworzono diecezję pelplińską4.

 

Skórcz i Osiek należały do dekanatu nowskiego. Z dniem 1 lipca 1934 r. biskup Stanisław Wojciech Okoniewski utworzył dekanat osiecki. Istniał on do 2000 r., kiedy to dekretem 10 sierpnia t. r. biskup Jan Bernard Szlaga przeniósł siedzibę dekanatu z Osieka do Skórcza, a to z racji rangi tej parafii w dekanacie. Tak więc Osiek teraz wchodzi w skład dekanatu skórzeckiego5 .

 

Osiek, do chwili utworzenia samodzielnej parafii, zawsze należał do Skórcza. Parafia ta legitymuje się średniowieczną metryką (XIII/XIV wiek). W Osieku od niepamiętnych czasów istniała kaplica na zamku, jednak źródłowo potwierdzona została w wizytacji biskupa Hieronima Rozrażewskiego w 1597 r.

 

Reformacja na Pomorzu znalazła wielu zwolenników, m. in. pastorzy luterscy objęli kościół parafialny w Skórczu. W Osieku wielkim ich protektorem był starosta Marcin Berzewicz. Po jego śmierci, w lutym 1596 r., jego żona kaplicę zamkową oddała katolikom. Oratorium znajdowało się – informuje biskup Rozrażewski – nad bramą wjazdową do zamku. Wdowa po Berzewiczu, Katarzyna z Wojnowskich, na nowo ją urządziła. Wizytator wspomina ołtarz i chwali niewielki, lecz dobrej roboty obraz. Kaplicę poświęcił 7 lipca 1597 wizytujący ją biskup Rozrażewski. Rezydował przy niej wówczas proboszcz ze Skórcza, ks. Kasper Happ, zaś w Skórczu utrzymywał wikariusza. W mieście w tym czasie większość mieszkańców przyznawała się do wyznania ewangelicko-augsburskiego6 .

 

W następnym stuleciu oratorium, razem z zamkiem, zapewne w czasie wojen szwedzkich, uległo zniszczeniu. Dlatego około 1702 r. wybudowano nową kaplicę p.w. św. Rocha na miejscu dzisiejszego kościoła parafialnego. Kaplica była patronatu rządowego, posiadała wieżę z niewielkim dzwonem. W XVIII wieku odprawiano w niej msze św. raz w miesiącu. Na jej utrzymanie i pokrycie kosztów dojazdu starosta osiecki, Łachocki, podarował parafii 2 włóki ziemi, położone w Grabowie. W sierpniu 1843 r. rządowy inspektor budowlany, Klopsch, zwrócił uwagę na zły stan techniczny budynku, szczególnie otwarte okna w wieży, którymi dostawała się do wnętrza woda i ptaki. W 1850 r. przeprowadzono remont. Jego koszty wyniosły 32 talary, z czego fiskus, jako patron, zapłacił 21 tal., zaś resztę (jedną trzecią) parafia7 .

Mimo uposażenia, w XIX wieku (przed 1858 r.) do osieckiej kaplicy dojeżdżał ksiądz ze Skórcza tylko 5 razy w roku, a mianowicie w III dzień świąt Bożego Narodzenia, Wielkanocy i Zielonych Świąt, oraz w uroczystość św. Piotra i Pawła, i św. Rocha (16 sierpnia). W 1858 r. problemem tym zainteresowała się Kuria Biskupia (Generalny Wikariat) w Pelplinie i poleciła dziekanowi nowskiemu, ks. Janowi Nelkemu, by zapoznał się ze sprawą celem przygotowania decyzji. Z jego polecenia odbyło się 3 lutego 1859 r. w Osieku, w mieszkaniu radnego kościelnego Antoniego Deyny, spotkanie dziekana, proboszcza skórzeckiego i przedstawicieli mieszkańców Osieka. Radnymi, a ściślej członkami dozoru kościelnego, byli wówczas A. Deyna i Jakub Kłobuch, od 1862 r. Franciszek Felchner. Wynikiem zebrania był dekret Generalnego Wikariatu Biskupiego w Pelplinie z dnia 4 lipca 1859 r. regulujący problem odprawiania w Osieku nabożeństw i kosztów dojazdu. Ponieważ parafia w Skórczu otrzymała stałego wikariusza, Kuria Biskupia nakazała, by odtąd dojeżdżał ksiądz do Osieka, poza wyżej wymienionymi świętami, co najmniej 7 lub 8 razy w roku i to w tych miesiącach, w których nie przypadały powyższe święta, tzn. by w każdym miesiącu co najmniej jeden raz była „pełna służba Boża”, na którą miały się składać: suma, kazanie, katecheza i nieszpory. Ponadto dekret powyższy proboszcz miał odczytać z ambony w Skórczu i Osieku „i równocześnie wiernie i sumiennie go wykonać”. Odnośnie kosztów dojazdu, to na wspomnianym zebraniu w dniu 3 lutego, mieszkańcy Osieka opodatkowali się stosownie do swego uposażenia (Klassensteuer). Z zebranych pieniędzy 1/3 otrzymywał proboszcz, 1/3 wikariusz, 1/6 organista lub kościelny i 1/6 miała pozostać w kasie na potrzeby kaplicy. Gdyby organista nie dojeżdżał, jego część przekazywano również do kaplicznej kasy. Już wówczas mówiło się o konieczności ustanowienia parafii w Osieku8 .

 

Powyższych ustaleń nie zawsze w pełni przestrzegano. Gdy jeden raz w kwietniu 1864 r. ksiądz ze Skórcza nie przyjechał do Osieka, od razu wysłano skargę do Pelplina. 30 kwietnia t.r. wikariusz generalny, ks. Jan Hasse, upomniał ks. proboszcza Hellasa i równocześnie pouczył, że jeżeli sam nie może tam pojechać, winien wysłać księdza wikarego. Proboszcz skórzecki tłumaczył się, że był to jedyny wypadek nie wywiązania się z umowy z powodu nawału zajęć odpustowych (wegen gewisser in der hiesigen Pfarrkiche abgehaltenen Abläße). Lecz równocześnie poskarżył się na mieszkańców Osieka, że w ogóle nie wywiązywali się z zawartej na piśmie umowy i dotychczas – mimo ustalonych stawek i upomnień – ani jednego talara od nich nie otrzymał9 .

 

Po rozbiorach Polski i napoleońskich wojach na Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. ustalono nowy porządek polityczny w Europie. Do wykreślonych wówczas granic politycznych dostosowano granice jednostek kościelnych. Powyższy stan przetrwał, z niewielkimi korekturami, sto lat. Oznaczało to cały wiek pokoju. Miało to wpływ na stabilizację życia, rozwój gospodarczy i demograficzny, także liczbę powołań kapłańskich i rozwój sieci parafialnej10 . Przypatrzmy się niektórym z tych czynników.

 

Stan liczebny ludności Osieka systematycznie powiększał się. W 1848 r. miejscowość liczyła 400 mieszkańców, niecałe 20 lat później w 1867 r. – 680 (wzrost o 58 proc.), w 1904 r. – 1290 (trzykrotny wzrost w porównaniu z 1848 r.), a dwukrotny w stosunku do 1867 r.), w 1928 r. – 1543. Odległości od kościoła parafialnego były zbyt wielkie, żeby można było w miarę regularnie korzystać z posługi pastoralnej. Zainteresowano się odległym Osiekiem. Od 1859 r. już nie pięć razy, ale 12 razy w roku dojeżdżano tu z nabożeństwami. Pomyślano o utworzeniu samodzielnej placówki duszpasterskiej i wysunięto wstępne projekty jej granic. W 1858 r. radni, A. Deyna i J. Kłobuch, sporządzili wykaz miejscowości, które należało by włączyć do nowej parafii. Wykaz był zredagowany „na wyrost”, gdyż nie wszystkie wymienione tam wsie weszły później w skład nowej jednostki. Zresztą o tym będą decydować sami mieszkańcy tych osad.

 

Wiek XIX charakteryzował się dynamicznym rozwojem sieci parafialnej. Oprócz wspomnianych wyżej czynników, złożyły się na to: duża gorliwość pasterska ówczesnych biskupów, wzrost powołań kapłańskich, dzięki którym można było obsadzać nowe placówki. Gdy w 1848 r. w diecezji pracowało 306 kapłanów, to po 30 latach (w 1877 r.) liczba ta wzrosła do 418. Do czasu Kulturkampfu i zamknięcia na 11 lat seminarium duchownego (1876-1887) przeciętnie rocznie wyświęcał biskup 14-21 neoprezbiterów, natomiast w okresie Kulturkampfu cyfra ta spadła do około pięciu. Biskupi tego okresu wykazywali wiele troski o rozwój sieci parafialnej. Ignacy Mathy (1823-1832) główny nacisk położył na organizację i integrację nowej diecezji oraz sprawy Wyższego Seminarium Duchownego przeniesionego z Chełmna do Pelplina. Anastazy Sedlag (1834-1856) – duszpasterz i dobry organizator – brakowi powołań kapłańskich usiłował zaradzić sprowadzaniem kleryków i księży ze Śląska; wznawiał dawne i tworzył nowe parafie (12). Tę działalność kontynuował biskup Jan Nepomucen Marwicz (1857-1886). Dbając o powołania kapłańskie, powiększył gmach Seminarium Duchownego. Z rozmachem rozbudowywał sieć parafialną: 7 parafii wznowił, utworzył 10 nowych i 10 stacji duszpasterskich – w sumie 27 nowych placówek duszpasterskich, wśród nich Osiek11 .

 

Erygowanie parafii (czy raczej stacji duszpasterskiej) w Osieku to także duża zasługa biskupa pomocniczego Jerzego Jeschke (1808-1881), mianowanego w 1856 r., fundatora Zakładu św. Józefa w Pelplinie i sponsora kościołów w Janowie k. Gniewa, Ostródzie, Nidzicy, Nowym Porcie. Biskup Jeschke w czasie wizytacji parafii w dekanacie nowskim w 1860 r. zwrócił uwagę na niedomagania duszpasterskie, wynikające z powodu wielkich odległości do swych kościołów parafialnych w Skórczu, Kościelnej Jani, Lalkowach i Nowem, ludności zamieszkującej liczne miejscowości i osady leśne tego terenu. Jego starania sprawiły, a może raczej przyśpieszyły decyzję. W lipcu 1863 r. proboszcz Wiktor Hellas przesłał do Kurii Biskupiej wykaz miejscowości, które należało by włączyć do nowej jednostki. Wikariusz generalny, ks. Jan Hasse, osobiście wybrał się do Skórcza, by problem przedyskutować i przyjrzeć się mu na miejscu. Oczywiście , pytano o zdanie nie tylko dziekana i proboszczów, którym miano pomniejszyć ich parafie (Barłożno, Kościelna Jania, Lalkowy, Nowe, Osie, Pączewo, Skórcz), lecz także zainteresowanych mieszkańców. W tym celu we wszystkich wyżej wymienionych parafiach należało przez trzy kolejne niedziele odczytywać z ambony pismo przysłane z Kurii i informować parafian. Mieszkańcy każdej miejscowości, które znalazły się w projekcie, mieli wybrać po trzech delegatów z pełnomocnictwami celem wyrażenia swej woli wobec delegata Kurii Biskupiej i proboszcza. Równocześnie urząd biskupi podał warunki, na jakich miało nastąpić przyłączenie do nowej parafii: 1/ opłaty, które dotąd składali na ręce swego proboszcza, teraz będą przekazywane do Osieka; 2/ mieli uczestniczyć w części kosztów budowy kościoła (parafia miała pokryć jedną trzecią wydatków); ponadto zobowiązano ich do pomocy w pracach budowlanych (praca fizyczna, zaprzęgi konne). Aby uniknąć w przyszłości nieporozumień, należało oświadczenie złożyć na piśmie, łącznie z podaniem stanu majątkowego i odległości od kościoła dotychczasowego i nowego. Kuria załączyła wzory protokołu i ogłoszeń12 . Rokowania trwały do końca roku. Ostateczne zebranie delegatów pełnomocników (Gemeinde-Repräsentanten) odbyło się 12 lutego 1864 r. Dopiero po pozytywnym zakończeniu tych formalności biskup Jan Nepomucen Marwicz dekretem z dnia 19 maja 1864 r. kanonicznie erygował parafię w Osieku.